Rządowa strategia na ratunek dzietności? Socjolog: konsensus musi być ponad podziałami

Rząd szuka sposobów na zachęcenie Polek do rodzenia dzieci. W tym celu jesienią ma zostać przyjęta Strategia Demograficzna 2040. Według odpowiedzialnych za jej przygotowanie, w perspektywie 2 dekad realne jest, by poziom dzietności zbliżył się do zastępowalności pokoleń. „Należy przyjąć rozwiązanie, które byłoby ponad politycznymi podziałami” – mówi Family News Service socjolog, dr hab. Robert Szwed z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Ekspert uważa też, że nie można pomijać aktywizacji zawodowej osób w wieku emerytalnym.

„Jestem przekonana, że już jesienią strategia demograficzna powinna zostać przyjęta przez rząd” – tak na początku sierpnia w Programie I Polskiego Radia powiedziała minister rodziny i polityki społecznej Marlena Maląg. Projekt dokumentu udostępniono do konsultacji w czerwcu ubiegłego roku.

Wśród priorytetowych kierunków interwencji są programy prorodzinne z Polskiego Ładu, takie jak Rodzinny Kapitał Opiekuńczy czy Maluch Plus, a także ułatwienia dla młodych kredytobiorców i osób budujących małe domy. Strategia przewiduje ponadto realizację nowych inicjatyw wspierających elastyczność i stabilność rynku pracy oraz poprawę jakości ochrony zdrowia. Chodzi m. in. o możliwość wyboru elastycznej formy pracy dla kobiet w ciąży oraz rodziców dzieci do lat 4. Mieliby oni także gwarancję pracy w zmniejszonym wymiarze godzin. Inna z propozycji zakłada ochronę przed zwolnieniem dla obojga rodziców czy dalsze ograniczanie liczby umów zawieranych na czas określony – w sumie to maksymalnie 15 miesięcy. W ramach polityki zdrowotnej proponuje się utworzenie modelowego centrum zajmującego się zdrowiem prokreacyjnym.

W listopadzie ubiegłego roku wiceminister rodziny i polityki społecznej Barbara Socha powiedziała Family News Service, że realną perspektywą jest osiągnięcie dzietności na poziomie 1,7-1,8 w ciągu 20 lat. Dr hab. Robert Szwed przekonuje jednocześnie, że ten cel nie może przesłonić problemu odwróconej piramidy demograficznej, czyli tego, że coraz mniej dzieci i osób młodych będzie w przyszłości pracować na rosnące grono emerytów. Obecnie na 3-4 pracujących przypada 1 emeryt. Ale już za 20-30 lat perspektywa ma być zupełnie inna – 1,3 pracownika będzie pracowało na 1 emeryta. „A więc pytanie czy diagnoza kryzysu, która mówi o tym, że należy poszerzać tę bazę [piramidy], wystarczy w sytuacji, gdy zwiększa nam się dramatycznie liczba osób w wieku poprodukcjnym” – zastanawia się ekspert z KUL. W jego ocenie, wydaje się, iż rządowa strategia idzie w kierunku głównie rozwoju programów prorodzinnych, a także rozwiązań zwiększających elastyczność rynku pracy. „To ukłon w kierunku kobiet, które mogłyby łączyć pracę zawodową z wychowaniem, z drugiej strony problemy rynku mieszkaniowego. To wszystko są bardzo dobre plany, ale póki co nie są realizowane albo idą z ogromnym oporem – na przykład w wymiarze mieszkalnictwa” – argumentuje dr hab. Robert Szwed. Zdaniem socjologa, pozostaje jeszcze drugi filar działań, związany z aktywizacją zawodową osób w wieku poprodukcyjnym. Ale – jak stwierdza nasz rozmówca – w tym kontekście już niemal wszystkie siły polityczne w Polsce odżegnały się od pomysłu wydłużenia wieku emerytalnego.
Ekspert zwraca również uwagę na fakt, że problem niskiej dzietności nie występuje np. u Polek, które wyemigrowały do Wielkiej Brytanii. Ten wskaźnik wynosi tam ponad 2, a to oznacza zastępowalność pokoleń. Socjolog z KUL uważa, że w tym kontekście w Polsce zbyt mało mówi się o znaczeniu spokoju i porozumienia społecznego. Częściej – dodaje ekspert – mamy jednak do czynienia z poczuciem niestabilności i doraźności pewnych dodatków, które mogą być dane, a później odebrane. „Czas przyjąć nie tylko jakąś strategię w ramach określonej koalicji politycznej. Należy przyjąć rozwiązanie, które byłoby ponad podziałami politycznymi. Wtedy mielibyśmy pewność i przyczynek do ustanowienia stabilności, pełnej i pewnej strategii, która będzie realizowana nie na przestrzeni jednej, czy dwóch kadencji – jak w przypadku obecnych rządów – tylko w perspektywie wielu kadencji, bo taka powinna być polityka demograficzna” – akcentuje dr hab. Robert Szwed. W jego ocenie Strategia Demograficzna 2040 powinna też odnieść się do skutków wojny na Ukrainie, w tym dużej liczby uchodźców zza wschodniej granicy, którzy zasilą rynek pracy, ale z drugiej strony wpłyną na rynek mieszkaniowy.

Naukowiec z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego jest zdania, że zakładany przez rządzących wzrost dzietności do wskaźnika 1,7-1,8 jest możliwy w ciągu 20 lat, o ile wokół działań prodemograficznych zostanie zbudowany konsensus wszystkich stron sceny politycznej. „Jeśli będziemy to konsekwentnie realizowali, nie tyle poprzez jakieś doraźne akcje, ale systemowe rozwiązania, które wzmocnią rodziny i pracowników, wtedy przyniesie to spodziewany efekt” – mówi dr hab. Robert Szwed. Jak dodaje, w tym celu konieczna jest również aktywizacja zawodowa osób na emeryturach, mogących wesprzeć rynek pracy. „Inaczej ten wzrost dzietności, o którym optymistycznie mówimy, będzie trwał znacznie dłużej i może pojawi się za 40-50 lat” – konkluduje socjolog.

(Za: opoka.org.pl, zdj. Unsplash by Jonathan Borba)